Mmm

Hergé 100 ára

Bækurnar um Tinna hafa notið gríðar­legra vinsælda meðal bæði barna og fullorðinna um allan heim enda aðgengilegar og skemmtilegar. Sá heimur sem birtist í sögunum er hins vegar svo fjölbreytilegur og djúpur að grúskarar í bókmennta- og menningarfræðum hafa fundið þar gjöfulan akur fyrir sínar rannsóknir.

Georges verður Hergé, höfundur Tinna

Hergé, sem hét réttu nafni Georges Prosper Remi, fæddist hinn 22. maí 1907 í Brussel. Hann hlaut nær enga formlega menntun í myndlist en var síteiknandi frá unga aldri, ekki síst myndir af þýsku hermönnunum sem hernámu land hans í fyrri heimsstyrjöldinni. Georges fann sér fljótt starf sem teiknari og bjó sér til listamannsnafnið Hergé, sem er dregið af framburðinum á RG, semsé fangamarki hans afturábak.
Tinni birtist fyrst árið 1929 í Le Petit Vingtième, sem var vikulegt blað fyrir börn sem fylgdi kaþólska dagblaðinu Le Vingtième Siècle (Tuttugasta öldin). Þar var Tinni sýndur sem fréttaritari blaðsins og hét myndaflokkurinn „Tinni í landi Sovétmanna“. Í sögunni var látið eins og blaðamaðurinn ungi hefði tekið myndirnar sjálfur, jafnvel þegar þær sýndu hann sjálfan við störf eða á flótta undan illvirkjum. Pólitískt inntak sögunnar var óumdeilanlegt og markmiðið var einfalt: að sýna skuggahliðar sovét­kerfisins. Síðar gagnrýndi Hergé reyndar bandaríska skyndimenningu harkalega í bókinni Tinni í Ameríku.
Næst skrifaði Hergé um ævintýri Tinna í Kongó, en sú saga varð síðar alræmd vegna úreltra viðhorfa til nýlendustefnu og samskipta kynþátta. Frægasta dæmið um það er þegar Tinni bregður sér í hlutverk kennara og tilkynnir börnunum í Kongó að í dag ætli þau að læra um landið sitt: Belgíu! Í Kolafarminum, sem kom út árið 1958 og fjallar um þrælahald, er áhugavert að svertingjar Hergés hafa lítið breyst: þeir eru bestu skinn en skelfilega treggáfaðir og það er á ábyrgð hvítu mannanna að sjá til þess að þeir lendi ekki í hörmungum, sem eru merkilegt nokk þrældómur í þessu tilfelli.

Besti vinurinn Tsjang

Þegar Hergé lýsti því yfir að næsta ævintýri Tinna á eftir Kongóferðinni myndi eiga sér stað í Austurlöndum fjær skrifaði honum prestur, Faðir Gosset, sem þjónaði kínverskum stúdentum við Háskólann í Leuven. Gosset hvatti Hergé til að fara að öllu með gát í lýsingum sínum á kínversku þjóðinni, ekki síst þar sem hann ætti marga dygga aðdáendur þar á meðal.
Úr varð að Gosset kynnti Hergé fyrir ungum nema í höggmyndalist, Tsjang Tsjong Jen, sem varð fljótlega góður vinur Hergés og kynnti fyrir honum fjölbreytileika kínverskrar menningar og lista, ekki síst myndlistar og leturs. Tsjang varð persóna í bókinni Blái lótusinn (1935), en í henni skeggræða hann og Tinni um gagnkvæma fordóma þjóðanna og komast að því að Kínverjar og Evrópumenn eigi að vera vinir. Japanarnir í bókinni eru hins vegar allir hrottar.
Karakterinn Tsjang kom aftur við sögu aldarfjórðungi síðar í bókinni Tinni í Tíbet (1960), sem Hergé byggði að hluta á martröðum sínum þar sem allt var hvítt. Það var svo eins og við manninn mælt að þegar vinnu við bókina lauk hurfu martraðirnar.

Heimsstyrjöld og álitshnekkir

Í seinni heimsstyrjöldinni hernámu Þjóðverjar Belgíu aftur og Hergé sá enga ástæðu til að sinna ekki vinnu sinni undir stjórn þeirra frekar en hver annar iðnaðarmaður. Hann sat lengi vel undir gagnrýni fyrir að hafa verið samverkamaður nasista en skrifaði sig út úr samviskubitinu með ýmsu móti. Nefna má að fúlmennið Rassópúlos, sem er staðalmynd peningagráðugs gyðings þrátt fyrir að vera grískur að nafninu til, breyttist í sögunum sem komu eftir stríð og fór meðal annars í glæpastarfsemi með nasistum þannig að hann gat ekki lengur talist birtingarmynd gyðingahaturs.
Með tímanum var Hergé þó fyrirgefið, enda vildu allir fá fleiri Tinnabækur. Fyrirtækið í kringum Tinna óx og á hátindi ferils Hergés var hann með lið teiknara til að sjá um handavinnuna meðan hann einbeitti sér að því að gæða sögurnar enn meiri dýpt.

Síðari árin

Þegar Hergé fór að reskjast tók að líða lengri tími milli bókanna. Fimm ár liðu milli Vandræða Vaílu Veinólínó (1963) og Flugrásar 714 til Sydney, og síðan átta ár þar til síðasta bókin, Tinni og Pikkarónarnir, kom út árið 1976. Hugsjónir allar höfðu þá að mestu leyti dofnað og vinskapur aðalpersónanna og Tinni, sem hafði fyrr á árum oft lagt sig í hættu við að verja lítilmagnann, lét sér nægja að horfa niður á fátækrahverfin í bananalýðveldinu San Teódóros úr júmbóþotu á leið sinni heim í evrópsk þægindi. Hergé, sem þá var skilinn við eiginkonu sína og var barnlaus, lést úr hvítblæði árið 1983.

Skrautlegir karakterar

Eitt af því sem stuðlað hefur að vinsældum bókanna er skrautlegt persónugalleríið. Þar fer fremstur í flokki hinn óforbetranlegi Kolbeinn kafteinn. Hann birtist okkur fyrst í Krabbanum með gylltu klærnar sem forfallin fyllibytta sem er iðulega nálægt því að steypa sjálfum sér og öðrum í glötun með ótrúlega óábyrgri hegðun. Svo hrollvekjandi er hann í alkóhólismanum að meira að segja Tinni fær um það martraðir. Með tímanum verður Kolbeinn þó sífellt virðulegri; er að lokum orðinn húsráðandi á herragarðinum Myllusetri og notar einglyrni eins og forríkur spjátrungur. Áfengisfíknin er honum þó reglulega fjötur um fót og í síðustu bókinni, Tinni og Pikkarónarnir, byrlar hinn utangátta Prófessor Vandráður, sem oftar en ekki ber ábyrgð á ævintýrum þeirra félaga, Kolbeini lyf sem gerir menn algjörlega fráhverfa áfengi. Það kallar Kolbeinn „níðingslega árás á persónufrelsi einstaklingsins“. Munnsöfnuður Kolbeins er eitt af því sem íslenskir aðdáendur Tinnabókanna kunna vel að meta, enda íslenskar þýðingar Þorsteins Thorarensen og Lofts Guðmundssonar einstaklega vel heppnaðar.
Meðal annarra eftirminnilegra persóna má nefna tvíburaspæjarana seinheppnu Skafta og Skapta, sem byggðir eru á föður Hergés og tvíburabróður hans. Þá er óráðlegt að gleyma óperusöngkonunni Vaílu Veinólínó, Næturgalanum frá Mílanó, sem syngur „Ég hlæ, því ég er svo mjó“ þannig að glös springa og hefur mikinn hug á að giftast Kolbeini. Reyndar má benda á að hún er eina konan sem kemur við sögu í fleiri en einni Tinnabók, og sú eina sem hefur einhver áhrif á framvindu sögunnar. Fulltrúi lágkúrulegrar millistéttar er hinn ótrúlega uppáþrengjandi Flosi Fífldal, sem ekkert virðist skilja en er alltaf gríðarlega hress og alltaf að reyna að selja eitthvað.
Ekki má gleyma dyggasta félaga Tinna, terrier-hundinum Tobba sem fylgir honum hvert fótmál og leggur sitt af mörkum til að gleðja yngstu lesendurna, gjarnan með hvössum athugasemdum um það sem fram fer.
Nokkur illmenni bókanna koma síðan ítrekað við sögu; hinn fyrrnefndi nefstóri og útsmogni Rassópúlos, illgjarni vísindamaðurinn dr. Muller og svo auðvitað skuggabaldur Kolbeins kafteins, Hörður skipstjóri.

Aðalpersónan

Tinni sjálfur er nokkurs konar eyðieyja í hafsjó skrautlegra karaktera, en var byggður á bróður Hergés, Paul Remi, sem var yfirmaður í belgíska hernum. Tinni virðist laus við allar líkamlegar fýsnir og þrátt fyrir að vera titlaður blaðamaður sést hann nær aldrei skrifa nokkurn skapaðan hlut. Hins vegar er hann öllum öðrum fremri í að beita rökhugsun og leysa hvers konar gátur, sem yfrið nóg er af í bókunum. Hergé var sjálfur liðtækur í hvers konar heilaleikfimi og var kallaður „forvitni refurinn“ sem ungur drengur í skátunum.

Ævintýri um allan heim

Ævintýri Tinna teygja sig út um víðan völl, allt frá undirdjúpum hafsins í Fjársjóði Rögnvaldar rauða og Leyndardómi einhyrningsins og upp í himingeiminn í Í myrkum mánafjöllum. Tinni er fyrsti maðurinn til að stíga fæti á tunglið, og það fimmtán árum á undan Neil Armstrong. Strax í næstu bók, Leynivopninu, reynir hann að fara huldu höfði í Austur-Evrópuríkinu Bordúríu. Hann fer til Kína, Afríku og Ameríku og kemur meira að segja við á Akureyri í Dularfullu stjörnunni. Hann glímir við landamæradeilur í grannríkjunum Sýldavíu og Bordúríu og aðstoðar vin sinn Alkasar við byltingu í Suður-Ameríkuríkinu San Teódóros. Þá má benda á að ein bókin, Flugrás 714 til Sydney, gerist á eyðieyju í Kyrrahafinu þar sem flugvél hefur hrapað og alls konar furðulegir hlutir eiga sér stað. Athyglisvert er að í seinni bókunum velur Hergé að láta sögurnar gerast á ímynduðum stöðum, ólíkt því sem gerist í fyrstu bókunum þar sem lönd og borgir heita sínum réttu nöfnum. Hugsanlega spilar pólitík eitthvað inn í það en einnig meiri víðsýni og meðvitund Hergés sjálfs.

Spegill tuttugustu aldarinnar

Vel fer á því að ævintýri Tinna, sem fyrst birtust í riti kenndu við tuttugustu öldina, endurspegli hana jafn vel og raun ber vitni. Tinni er holdgervingur Vesturlanda á tuttugustu öldinni; fullviss um eigin yfirburði í fyrstu en eykst skilningur á fjölbreytileika mannlífs á jörðinni eftir því sem líður á tækniöld. Engan veginn er þó séð fyrir endann á vinsældum hans þótt 21. öldin sé gengin í garð. Leikstjórarnir Steven Spielberg og Peter Jackson hyggjast nú hvor um sig leikstýra mynd um Tinna og er viðbúið að hetjan unga með ljósa toppinn slái í gegn enn á ný.


Heimildir - Tom McCarthy: Tintin and the Secret of Literature, Wikipedia.

Magnús birti @ 7:03 e.h.